Deltawerken

De ramp van februari 1953 bezorgde een duidelijke boodschap: dit mag niet meer gebeuren. De veiligheid van mens, dier en land moest drastisch worden verbeterd. Het Deltaplan uit 1954 gaf aan welke maatregelen nodig waren. Het resultaat: nieuwe dammen, een stormvloedkering en dijken op Deltahoogte.

Zandkreekdam, 2008 (Beeldbank Rijkswaterstaat, foto Joop van Houdt). Deze dam verbond Noord- en Zuid-Beveland en sloot aan de oostzijde het Veerse Meer af. 

Zandkreekdam, 2008 (Beeldbank Rijkswaterstaat, foto Joop van Houdt). Deze dam verbond Noord- en Zuid-Beveland en sloot aan de oostzijde het Veerse Meer af.

Deltaplan

De minister van Verkeer en Waterstaat riep op 18 februari 1953 de Deltacommissie in het leven. De deskundigen in deze commissie moesten de minister adviseren welke maatregelen noodzakelijk waren om een volgende watersnoodramp te voorkomen. Met behulp van ideeën en voorstellen die al vóór 1953 waren gemaakt, stelde de commissie een plan op tot de versterking van dijken en de gedeeltelijke afsluiting van riviermonden. De uitvoering van dit Deltaplan ging in 1954 van start.

Tijdens de behandeling van de Deltawet in de Tweede Kamer. Met de ministers Algera (Verkeer en Waterstaat) en Mansholt (Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening) 1957. (ZB, Beeldbank Zeeland)

Tijdens de behandeling van de Deltawet in de Tweede Kamer. Met de ministers Algera (Verkeer en Waterstaat) en Mansholt (Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening) 1957. (ZB, Beeldbank Zeeland)

De afsluitingswerken in Zeeland en bij de Zuid-Hollandse eilanden, ook wel Deltawerken genoemd, werden uitgevoerd door de Deltadienst.

Op 16 november 1955 diende het kabinet (met minister-president Willem Drees) op grond van de adviezen van de Deltacommissie een ontwerp Deltawet in. De Tweede Kamer stemde op 5 november 1957 in met deze wet. De Eerste Kamer volgde op 7 mei 1958. En op 8 mei 1958 ondertekende de koningin de wet, waarna deze in het Staatsblad werd gepubliceerd.

Invaren van het laatste caisson van de Veerse Gatdam, 1961 (Zeeuws Archief, foto Aero Camera NV, Luchthaven Rotterdam). De afsluiting van het Veerse Gat was daarmee een feit.

Invaren van het laatste caisson van de Veerse Gatdam, 1961 (Zeeuws Archief, foto Aero Camera NV, Luchthaven Rotterdam). De afsluiting van het Veerse Gat was daarmee een feit.

Waterstaatkundige werken

In de periode 1954-1986 werden in Zuidwest-Nederland de volgende waterstaatkundige (Delta)werken gerealiseerd:
Stormvloedkering Hollandse IJssel (1954-1958)
Volkerakwerken (Hellegatsdam met Hellegatsplein, Volkerakdam en Haringvlietbrug (1955-1977)
Haringvlietdam (1956-1972)
Zandkreekdam (1957-1960)
Veerse Gatdam (1958-1961)
Grevelingendam (1958-1965)
Brouwersdam (1963-1972)
Stormvloedkering Oosterschelde (1967-1986)

Aanleg van de Grevelingendam, 1958 (Beeldbank Rijkswaterstaat). Bij de aanleg van de dam werd een kabelbaan ingezet. 

Aanleg van de Grevelingendam, 1958 (Beeldbank Rijkswaterstaat). Bij de aanleg van de dam werd een kabelbaan ingezet.

Oosterschelde

Het bouwen van de Stormvloedkering Oosterschelde had ingrijpende gevolgen voor de waterhuishouding in de Oosterschelde. Daarom moest ook met name in het oostelijk deel van de Oosterschelde een aantal dammen en sluizen worden aangelegd. Dit noemt men de compartimenteringswerken. Het zijn:
Philipsdam (1976-1987)
Oesterdam (1977-1988)
Markiezaatskade (1980-1983)
Bathse Spuikanaal en Spuisluis (1980-1987)

Oesterdam, 2012 (Beeldbank Rijkswaterstaat, foto Joop van Houdt).

Oesterdam, 2012 (Beeldbank Rijkswaterstaat, foto Joop van Houdt).

Andere projecten

De Deltawerken waren waterbouwkundige werken ter uitvoering van het Deltaplan, vastgelegd in de Deltawet. Buiten deze groep van omvangrijke ‘werken’ vond uitvoering plaats van andere grote projecten. Deze waterstaatkundige en verkeerstechnische projecten hebben wel te maken met de Deltawerken maar vallen niet onder deze noemer. Het zijn:
Zeelandbrug (1963-1965)
Schelde-Rijnverbinding (1967-1976)
Maeslantkering (1989-1997)
Hartelkering (1991-1997)
Westerscheldetunnel (1997-2002)

Ingrijpend

De watersnoodramp van 1953 heeft diepe wonden nagelaten. Een ingrijpende gebeurtenis als deze moet wel sporen nalaten. Niet alleen in het landschap maar ook bij de mensen. Ook de grootschalige waterbouwkundige werken van het Deltaplan hadden ingrijpende gevolgen. Het landschap veranderde, open verbindingen met de Noordzee werden afgesloten. Daar kwam bescherming voor terug. Op 4 oktober 1986 sprak koningin Beatrix bij de opening van de Oosterscheldekering de woorden: ‘De stormvloedkering is gesloten. De Deltawerken zijn voltooid. Zeeland is veilig.’

Waterstaatkundige werken in Zeeland (kaart deltawerken.com).

Waterstaatkundige werken in Zeeland (kaart deltawerken.com).

Veilig?

Het klimaat verandert en dat heeft invloed op onze leefomgeving. Een daarvan is de verwachte forse stijging van de zeespiegel. Meer dan welke factor ook vormt de stijging van de zeespiegel opnieuw een bedreiging.

Maar de mensen zijn nu beter dan ooit op de hoogte en dus gewaarschuwd. Vanuit de overheid, wetenschap en bedrijfsleven wordt onderzoek verricht naar oorzaak en gevolg. De kustverdediging en een mogelijke aanpassing van water- en zeewerende elementen zijn regelmatig in het nieuws. Toch blijft diezelfde vraag steeds terugkomen. Blijven we ook in de komende jaren veilig voor de verwoestende kracht van het water? En bovendien: zijn we bereid voor de uitvoering van ‘nieuwe Deltawerken’ concessies te doen?

Literatuur

A. Boermans, H. Hoeneveld, Tussen land en water; het wisselende beeld van de Deltawerken, Amsterdam 1984.
H. de Haan, I. Haagsma, De Deltawerken, techniek, politiek, achtergronden, Delft 1984.
W. van der Ham, Heersen en beheersen; Rijkswaterstaat in de twintigste eeuw, Zaltbommel 1999.
Jan J.B. Kuipers, Zeeuwen tegen het water; sporen van de waterstaatsgeschiedenis in Zeeland, Middelburg 2001.
E. Stamhuis, Afsluitingtechnieken in de Nederlandse delta; een overzicht van deze techniek, Den Haag 1997.
T. Stol, Wassend water, dalend land; geschiedenis van Nederland en het water, Utrecht/Antwerpen 1993.