Trix: van losse botjes tot pronkstuk

Matthijs Graner, 19 oktober 2017

Heb jij Tyrannosaurus rex Trix in Naturalis zien staan? Als je onder het skelet staat voel je pas hoe groot deze vleesetende dino moet zijn geweest. Nu is er weinig meer over dan haar botten, die nauwkeurig in elkaar zijn gezet.

Hoe is het skelet gevonden? Hoe is ze hier in Nederland terecht gekomen? Een verslag van de grootste reis die Trix ooit heeft gemaakt. Vanuit de zanderige, Amerikaanse grond over de Atlantische oceaan, naar ons kleine Nederland.

Onderdeel van:

Vlieg mee terug naar Trix

Doe je ogen dicht en vlieg in gedachten over de grote blauwe oceaan, richting Amerika. De eindeloze blauwe vlakte gaat ineens over in een groen, dichtbebost gebied. Je daalt en voelt dat het warmer wordt. Eenmaal op de grond bevind jij je in een subtropisch landschap, je baant je een weg door aparte bomen en planten. De geluiden om je heen klinken niet bekend. Naast je kabbelt een beekje voort. Je bent in het territorium van de T. rex, 67 miljoen jaar terug in de tijd. Je kijkt je ogen uit! Geen enkel dier dat je ziet heb je ooit eerder gezien en de bomen reiken zo hoog, dat de toppen nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn.

Artist's impression van het vlakke rivierenlandschap in Montana waar Tyrannosaurus Trix 67 miljoen jaar geleden rondliep.
(c) Naturalis I Door: Inge van Noortwijk | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Zo zag waarschijnlijk het rivierenlandschap van T. rex Trix eruit

Als je met je hand het zweet van je voorhoofd veegt, kriebelt er iets. Het is een groot insect dat over je been loopt. Je slaat het snel weg en rent richting het water. Je loopt enkele minuten langs het kabbelende beekje en merkt nu pas dat het mistig is. Opeens zie je in de verte een donkere gedaante langs de oever opdoemen. Het grote gevaarte beweegt niet. Je besluit er voorzichtig naar toe te lopen. Plotseling zie je wat het is: langs de waterkant ligt een dode T. rex.

De droge omgeving aan de rand van de Rocky Mountains
(c) Naturalis I Door: Matthijs Graner | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
De droge omgeving aan de rand van de Rocky Mountains

Kale, uitgestrekte vlaktes

Zag je het voor je? Deze subtropische gebieden bestaan nog steeds op aarde, maar niet op de plek waar de resten van Trix zijn gevonden. Daar ziet het er 67 miljoen jaar later heel anders uit. Het landschap bestaat vooral uit zand en lage struiken, met hier en daar een boom. Het is er wel nog steeds net zo warm, maar veel droger. We bevinden ons aan de rand van de Rocky Mountains, om precies te zijn in de staat Montana. Hier ligt de laag grond aan het oppervlak, met daarin de fossielen van dinosaurussen. Door de beweging in de aarde en de verwering van de bovenste grondlagen, wordt deze laag naar de oppervlakte gedrukt. Het is het jaar 2013 wanneer Michelle Lundstad, een Nederlandse vrouw die al jaren in Amerika woont, de eerste delen van het skelet bij toeval vindt. Al snel werd bevestigd dat het om botten van de T. rex ging. Wat doe je met die kennis?

Graven, graven, graven

Onderzoekers van Naturalis kregen het bericht dat er een T. rex was gevonden en dat er een team van paleontologen mocht komen graven naar deze bijzondere schat. Al een paar dagen later stond het team onder leiding van paleontoloog Anne Schulp klaar in Montana, om in de hitte op zoek te gaan naar nog meer botten. Langzaam maar zeker werden steeds meer botten blootgelegd: de heupen, botten uit de staart, de rechter achterpoot… Het ging maar door. Het skelet werd steeds completer. Toen ook de schedel vrijwel in zijn geheel en bijna ongeschonden uit de grond kwam, was het duidelijk: dit skelet is een van de compleetste ooit gevonden!

T. rex schedel, Montana, Amerika
(c) Naturalis I Door: Servaas Neijens I Licentie: CC-BY-NC-SA-4.0
De T. rex schedel wordt langzaam blootgelegd

Triceratops expeditie

Triceratops bij eigen opgraving
(c) Naturalis I Door: Matthijs Graner | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Toen Naturalis voor de eerste keer in 2013 in Amerika op zoek ging naar een T. rex, vonden zij alleen een stuk achterpoot. Toch was het geen grote teleurstelling, want ze vonden heel toevallig een massagraf van fossielen van een andere dinosauriër: de Triceratops. Naturalis besloot deze fossielen in het achterhoofd te houden, maar lieten ze wel liggen. Een T. rex vinden was belangrijker. Toen die T. rex een aantal maanden later gevonden en opgegraven was, werd besloten de fossielen van de Triceratops ook uit de grond te halen. Hoe een expeditie dag eruit ziet lees je hier. 

Bij het Black Hills Institute in Amerika wordt Trix in elkaar gezet
(c) Naturalis I Door: Matthijs Graner | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Bij het Black Hills Institute in Amerika wordt Trix in elkaar gezet

Een moeilijke puzzel

Het duurde slechts ruim twee weken om alle gevonden botten uit de grond te halen. Normaal duurt zoiets langer, maar het onderzoeksteam had geluk: de botten lagen begraven in vrij los zand. Door dit zand, dat veel kalk bevat, zijn de botten heel mooi bewaard gebleven. Als een bot eenmaal was blootgelegd, werd het vervolgens met het omringende stuk gesteente erbij verpakt in gips, om het vervolgens in het laboratorium heel nauwkeurig schoon te maken. De pakketten werden in grote trucks geladen en naar het Black Hills Institute vervoerd. 

Eenmaal daar aangekomen moest het moeilijkste werk nog beginnen. Heel voorzichtig, heel precies en met de fijnste mesjes, boortjes en zandstraalapparaten werden de botten vrijgemaakt van zand en steen. Dat werk gebeurde zo grondig, dat het bijna drie jaar heeft gekost om alle botten schoon te krijgen en de puzzel te maken. In de zomer van 2016 was het dan zo ver: Trix was helemaal schoon en mocht aan haar reis over de oceaan beginnen.

In elkaar, uit elkaar

Hoe vervoer je een T. rex? Nou, gewoon...in een vliegtuig! Elk bot kreeg zijn eigen op maat gemaakte, soort piepschuim verpakking en een plaats in een grote kist, waar het waarschijnlijk naast een bot lag waar het nog nooit naast had gelegen. Trix was even niet meer herkenbaar als een T. rex. De grote kisten werden de buik van het vliegtuig in getild, om vervolgens uren later aan de andere kant van die blauwe golvende vlakte, in Nederland uit te laden. Ietwat stijf van de vlucht kwam het nog steeds in stukken liggende, broze, maar nu verstevigde lichaam van Trix, na een groots onthaal in Leiden, aan bij Naturalis. Daar begon men met het opbouwen van de stellage waar de botten in zouden komen te hangen, om vervolgens één voor één de botten op hun plek te zetten. Trix kreeg langzaam weer vorm.

Trix wordt in grote kisten in het vliegtuig geladen
(c) Naturalis | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Trix wordt in grote kisten in het vliegtuig geladen
(c) Naturalis | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

De opbouw van Trix in vogelvlucht.

Laatste rustplaats

Het duurde ruim twee weken om de botten op te graven, drie jaar om ze schoon te maken en slechts uren om het skelet op te bouwen. In totaal een flink lange tijd, maar zeker de moeite waard. Inmiddels is het vernieuwde Naturalis open. Haar laatste rustplaats heeft ze in de zaal Dinotijd gevonden. Trix staat in jagende houding tussen de andere dinosaurusskeletten.

Ze heeft in haar leven heel wat moeten doorstaan en dat is goed terug te zien aan haar broze botten. Toch straalt ze nog steeds uit dat ze ooit als gevaarlijk roofdier, de ‘koningin van de tiranhagedissen’ de wereld heeft geregeerd.

Deze onderzoekers weten hier wel wat van

Ook interessant