Name: Kunnen we DNA veranderen?
Uploaded: 2020-02-27T18:50:27+01:00
Duration: 9 min
Description: Dankzij je DNA weten de eiwitten in je lichaam wat ze moeten doen. Als er een foutje in het DNA zit, zou je dit aan kunnen passen in de net bevruchte cel, voordat deze zich gaat delen. In Nederland is dit niet toegestaan.

Groep 6/7/8

Ieder mens is opgebouwd uit 40.000 miljard levende cellen, bijvoorbeeld je hartcellen of darmcellen of je longcellen. En in al die cellen zitten eiwitten, heel veel eiwitten en jouw unieke DNA. DNA is een twee meter lange opgerolde streng in iedere cel met drie miljard lettercodes, bouwstenen, achter elkaar. Je moet het eigenlijk zien als je vingerafdruk, wie je bent en hoe je eruitziet. Het DNA in iedere cel van ons lichaam zorgt ervoor dat alles in ons lichaam werkt, want het DNA maakt namelijk de eiwitten die al het werk moeten doen. Zo weten je darmen bijvoorbeeld dat ze voedsel moeten afbreken en je longen dat ze zuurstof moeten opnemen. Dus eigenlijk is het gewoon een hele grote fabriek die dag in, dag uit in iedere cel aan het werk is, is toch heel bijzonder. 
DNA werd ontdekt in 1953 door Francis Crick. James Watson en Maurice Wilkins. Zij ontdekten dat DNA deze speciale structuur heeft en dat het de code is van je erfelijke informatie. Dus wie je bent en hoe je eruit ziet. Daarvoor kregen ze in 1962 de Nobelprijs voor Geneeskunde. Maar pas sinds een paar jaar kunnen we die hele code aflezen. Er is namelijk 13 jaar aan gewerkt om die hele menselijke DNA-streng met al die 3 miljard lettercodes te ontcijferen en uit te schrijven. 13 jaar! Superlang. 
Vingerafdrukken zijn uniek. Al meer dan honderd jaar worden daarom vingerafdrukken gebruikt om vast te stellen wie de dader is van een misdrijf. Maar tegenwoordig worden ook hele andere sporen gebruikt om daders te vinden, namelijk sporen die DNA bevatten. Want ook DNA is uniek. Behalve eeneiige tweelingen hebben geen twee mensen hetzelfde DNA. En dat unieke DNA zit overal: in huid, in bloed en in haarwortels, in alle cellen van je lichaam. DNA bepaalt allerlei erfelijke eigenschappen en wordt van ouder op kind doorgegeven. Maar dat geldt overigens niet alleen voor mensen. Ook dieren en planten hebben DNA. Wetenschappers hebben jarenlang gewerkt om DNA meer te doorgronden. 

Door al hun onderzoeken kwamen wetenschappers er ook achter dat er soms foutjes zitten in het DNA. Dat klopt. Soms zit er een fout in het DNA en dat kan ook doorgegeven worden van ouders naar de kinderen. Een voorbeeld is dat er heel vroeger een keer een foutje is ontstaan, waardoor we nu zelf geen vitamine C meer kunnen maken. Op zich geen probleem, want we hebben sinaasappel genoeg natuurlijk. Maar bijvoorbeeld honden, die kunnen dat nog steeds zelf. Die maken zelf vitamine C aan? Ja, die kunnen dat zelf. En als je het over smaken bijvoorbeeld: vroeger konden we veel meer verschillende smaken proeven, bijvoorbeeld bittere smaken. Die zijn soms giftig en daarom konden we bittere smaken veel beter proeven. Ik heb hier zo'n bittere smaak... Proef maar, blaadje op je op je tong. Nu moet ik bitter proeven? Ja. En? Nee, ik proef echt niks. Dat kan. Mag ik even checken, dan wil ik even weten of de rest... Hier, proef eens? Niks? Proef jij eens... Ook niet? Nou, lekker dan. Hier, jij? Nee. En jij? Nee. Helemaal niemand! Hoe kan dat? Dat is toch niet zo gek hoor, want meer dan de helft van de mensen proeft deze smaak niet meer omdat we een foutje hebben op die plek in het DNA, daar is het DNA eigenlijk kapot en proef je het niet meer. Maar dat is helemaal niet erg. Nee, want we eten toch helemaal geen giftig voedsel meer, dus het maakt niet uit. Precies. En jij, proef jij het? Niks. Ook niet.

Maar Marc, als je precies weet hoe het DNA werkt, kun je dan ook dingen veranderen? Als je DNA wil veranderen, dan zou je dat kunnen doen in de oercel. Dat is de eicel die net bevrucht is met een zaadcel. Dus eigenlijk het begin van een baby. Ja precies, die oercel bevat alle DNA, dus daar groeien alle cellen van het hele lichaam uit. Het is wel zo dat als er een foutje zit in die oercel, dan komt dat foutje dus ook overal in het hele lichaam. En dan hebben we een probleem. Als je dat nou zou kunnen aanpassen... 

Kijk, hier zie je hoe zo'n oercel ontstaat. Dit is de eicel. Zometeen wordt er een zaadcel ingespoten. Eerst een zaadje gaan vangen. Je kan daar de zaadjes zien. Even een leuke vinden die ik een beetje mooi vind. Een mooi zaadje. Eentje die goed beweegt. Want dan is hij gezond. Ja, inderdaad. Deze doet het goed. Dan moet hij met zijn kop naar voren, dus ik draai hem even om. Even de staart als eerste naar binnen. Even de eicel rechtleggen. Vanaf rechts komt nu het naaldje met die zaadcel erin. Spannend hè? Ja, ik vind dit wel heel bijzonder. Het ziet er een beetje grof uit. Zo kun je in de eicel komen met prikken. Kijk, daar komt de zaadcel. Wow! Dan probeer ik hem hierachter neer te leggen. Nu zit hij erin. Dit is gewoon het begin van een baby en wij staan er gewoon bij, want normaal gesproken gebeurt dit natuurlijk in je buik. Ze doen het nu hier in het ziekenhuis om mensen te helpen die niet op een natuurlijke manier een baby kunnen krijgen. Superbijzonder. Echt heel bijzonder. 

Als er een foutje in het DNA zit, dan zou je dat dus aan kunnen passen. Dat zou kunnen als je precies weet waar die fout zit. Stel, hier in het DNA zit een fout, namelijk deze, die oranje, dat moet een gele worden. Nu moet je dus aan die eicel. Samen met die zaadcel nog drie dingen toevoegen. Die heb ik hier staan in deze drie buisjes. In dit buisje zit eigenlijk een stukje DNA dat precies hetzelfde is als het stukje waar die fout zit. Dat zou je zo kunnen voorstellen. Kijk, hier zit die oranje die fout is. Dan moet je er nog iets aan toevoegen, namelijk schaartjes. Die zitten in dit buisje. En die heb ik hier neergelegd, die schaartjes. Samen gaan die de fout opzoeken en eruit knippen. Dan moet je nog iets toevoegen, want dan moet je ook het goeie stukje DNA zonder de fout nog hebben. Dat zit in dit buisje en dat zou je dus hier kunnen zien. En inderdaad, als je die twee met elkaar vergelijkt, dan zie je dus, daar zit de fout. Als dat toegevoegd wordt, dan gebeurt het volgende. Dit stukje gaat eigenlijk langs het DNA en eigenlijk daar waar hij precies past, waar hij precies hetzelfde is, daar gaat die schaartjes knippen. Die knippen dus precies dat stukje er tussenuit. En dan komt het stukje met het goede DNA en dat gaat precies op deze plek zitten. En dan zie je dus dat die gele vervangen wordt. En dan heb je het stukje dus gerepareerd, eigenlijk. 

Maar dan zouden we nu ook deze drie buisjes bij die oercel kunnen gooien. Dat gaan we niet doen. In Nederland is het verboden. We willen dat ook niet doen, want je weet eigenlijk niet of die schaartjes wel precies alleen daar knippen waar het moet. Als ze ergens anders knippen, dan gaat er misschien ergens iets fout wat je niet wil, dus het is helemaal geen goed idee om dat nu al te doen. Daar moet meer onderzoek naar gedaan worden. Tot die tijd is het verboden. Dat snap ik. 

In China is er al wel een tweeling geboren waarvan het DNA geknipt en geplakt is voordat ze geboren werden. Meer dan honderd Chinese wetenschappers hebben een protestbrief geschreven. Ze roepen op tot een verbod op genetische manipulatie van embryo's. Mag je sleutelen aan menselijke embryo's? De meeste wetenschappers vinden van niet. Maar als je er ernstige ziektes mee kunt voorkomen, mag het dan ook niet? 
Het DNA in de oercel van de baby is aangepast zodat 'ie bepaalde ziektes niet meer kan krijgen. Maar ja, willen we dat wel? Willen we volmaakte baby's maken die nooit meer ziek kunnen worden? Het klinkt op zich heel mooi, maar dan willen we straks misschien ook alleen nog maar donkere kindjes met blauwe ogen of witte kindjes met mooie donkere ogen. Of misschien alleen nog maar roodharigen met groene ogen. Of dan wil straks iedereen de perfecte lengte hebben. En ik denk dat er ook wel mensen zijn die denken: nou, doe mij maar een kindje met zo'n leuk wipneusje. Dat is natuurlijk best wel een ingewikkelde vraag, want moeten we dat wel willen? Moeten we in dat DNA willen knippen en plakken? Ik denk dat we daar eerst maar eens heel goed over na moeten denken.

Kunnen we DNA veranderen?

Digiles 'Knutselen met DNA'

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Het Klokhuis

Programmalogo's

Dankzij je DNA weten de eiwitten in je lichaam wat ze moeten doen. Als er een foutje in het DNA zit, zou je dit aan kunnen passen in de net bevruchte cel, voordat deze zich gaat delen. In Nederland is dit niet toegestaan.

Mens en lichaam

Knippen en plakken in de oercel

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Gele tulpen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.