Jodendom

Wie is joods?

Gelovige joden geloven in één God. De godsdienst van de joden is het jodendom. Volgens een joodse wet ben je alleen joods als je moeder dat is. Maar je kunt je ook bekeren tot het jodendom. Het Hebreeuws is de taal van het jodendom. Een moderne versie ervan is de officiële taal van Israël: het Ivriet.

Richtingen
Er zijn verschillende stromingen in het joodse geloof: orthodox en liberaal. Orthodoxe joden volgen heel nauwkeurig de wetten en voorschriften uit de joodse geschriften. Ze dragen wat meer traditionele kleding en de jongens en mannen hebben vaak lange krulletjes langs hun gezicht en een keppel of hoed op hun hoofd. De liberale joden gaan wat moderner om met de joodse wetten en voorschriften.

Volk en geloof
Als het over joden gaat, dan gaat het ook vaak over het Joodse volk. Voordat het jodendom een officiële godsdienst werd, zou er zo’n 3000 jaar geleden al een Joods volk zijn geweest dat leefde in slavernij onder de Egyptenaren. In die tijd van onderdrukking ontstond het joodse geloof. Het bestaan en de belevenissen van het Joodse volk staat beschreven in hun heilige geschriften.

Wie zijn joodse leiders?

De joden geloven dat ze het ‘uitverkoren’ volk zijn dat van hun god mag leven in het ‘beloofde’ land Israël. Ze geloven ook dat hun leiders door hun god zijn uitgekozen. Vroeger waren die leiders koningen en rabbijnen. Zij hadden de taak om het joodse volk te onderwijzen. Tegenwoordig heeft het Joodse volk geen koningen meer, maar nog wel rabbijnen.

Rabbijn
Elke joodse gemeenschap heeft een rabbijn. Rabbijn betekent letterlijk leraar. Een rabbijn leert mensen over het geloof, geeft raad en weet alles over de joodse tradities en de regels van het jodendom. Hij leidt diensten in de synagoge: het gebedshuis van de joden. Orthodoxe joden (die volgen heel nauwkeurig de wetten en voorschriften uit de joodse geschriften) hebben alleen mannen als rabbijn. Bij liberale joodse gemeenschappen kunnen vrouwen ook rabbijn worden.

Profeten
Het jodendom kent ook belangrijke profeten: mensen die de boodschap van God doorgeven. Beroemde joodse profeten zijn Mozes, Jozua en Samuel. Een belangrijke vrouwelijke profeet uit de joodse geschiedenis is bijvoorbeeld Debora. Deze leiders probeerden het Joodse volk ervan te overtuigen dat zij op een goede manier met elkaar en hun geloof om moesten gaan. De verhalen over bijvoorbeeld Mozes staan ook in de christelijke bijbel.

Wie is de joodse god?

Gelovige joden geloven in één god. Ze spreken zijn naam nooit hardop uit: daar is god's eigen naam te heilig voor. Het is een teken van respect. Niemand weet dan ook de precieze uitspraak. In de Hebreeuwse bijbel worden de letters JHWH of JHVH gebruikt als het over god gaat. Joden zelf zeggen Heer, Vader of de Heilige, gezegend is Hij.

Wat is sabbat?

Op vrijdag kort voor zonsondergang begint de sabbat, de rustdag. Sabbat eindigt op zaterdagavond als het donker is. Voordat sabbat begint, maken gelovige joden hun huis schoon, koken en bakken ze alvast allerlei lekkers en trekken ze nette kleren aan. Een joods gezin eet tijdens sabbat gezamenlijk aan een zo mooi mogelijk gedekte tafel. Heel vaak nodigen ze gasten uit om de maaltijd te delen. Tijdens sabbat mogen gelovige joden onder andere niet werken, niet sporten en geen elektriciteit gebruiken. Gelovige joden hebben speciale gebeden en rituelen tijdens sabbat.

Schepping
Volgens de Thora, het heiligste joodse boek, heeft God de wereld in zes dagen geschapen. Op de zevende dag rustte hij uit. Met de sabbat herdenken de joden dat. Volgens het vierde gebod van de tien geboden die het jodendom kent, moet je op sabbat rusten. Veel joden vinden sabbat een fijne dag. Ze houden zich op deze dag vooral bezig met hun geloof, zijn veel met familie en vrienden en hebben tijd voor elkaar.

Kaarsen
De sabbat begint met het aansteken van tenminste twee kaarsen. De kaarsen symboliseren vreugde en heiligheid. Sommige families steken voor elke zoon of dochter een eigen kaars aan. Meestal doet de moeder dit. Als zij de kaarsen aansteekt, maakt zij een gebaar boven de kaarsen om de sabbat te verwelkomen. Daarna bedekt zij haar ogen en spreekt ze een zegen uit.

Thora

Elke sabbat draagt de naam van de Thora-lezing van die week. De lezing uit de Thora, het heilige boek van de joden, is het belangrijkste ritueel in de ochtenddienst in de synagoge. De Thorarol, het heiligste voorwerp in het jodendom, wordt omringd door de aanwezigen naar de lessenaar in de synagoge gebracht.

Havdalakaars
Als de sabbat voorbij is, zijn er ook weer gebeden en ceremoniën. De scheiding tussen de sabbat en de gewone week wordt de havdala genoemd. De havdala wordt gevierd met zegeningen, waarbij wijn, kruiden en een gevlochten kaars worden gebruikt. Deze kaars heet de havdalakaars. 

Wat is het heilige boek?

Het heilige boek van de joden is de Tenach, de joodse bijbel. De Tenach bestaat uit verschillende delen. Het belangrijkste deel is de Thora. De Thora is een rol van perkament waarop vijf boeken van de profeet Mozes zijn geschreven.

Heilige geschriften
Behalve de Tenach hebben de joden nog meer heilige boeken en geschriften, zoals de Talmoed. Dit is een heel oud boek met uitleg en commentaren op de Thora.

Wat zijn belangrijke momenten?

Geboorte
Als een joods kind geboren wordt, krijgt het twee namen, een roepnaam en een Hebreeuwse naam. De Hebreeuwse naam herinnert aan een verre voorvader zoals Mozes, Abraham of David bij jongens. Veel voorkomende joodse meisjesnamen zijn: Rebekka, Rachel, Ruth en Sara. De Hebreeuwse namen worden gebruikt in de synagoge en later in de trouwakte. 
Een meisje krijgt haar namen direct na haar geboorte. Een jongen krijgt zijn joodse naam na acht dagen als hij wordt besneden. Er wordt dan een stukje voorhuid van de penis weggesneden. Dat is een eeuwenoud gebruik voor een goede hygiëne.

Bat Mitswa en Bar Mitswa
De twaalfde verjaardag van een joods meisje is heel bijzonder. Dan wordt ze Bat Mitswa. Volgens de joodse wetten is ze nu volwassen. Vanaf nu moet ze de joodse religieuze verplichtingen nakomen, net als andere volwassen gelovigen. Bij jongens gebeurt dit op hun dertiende. Dat heet Bar Mitswa.

Er is eerst een dienst in de synagoge en daarna vaak een groot feest. Tijdens het officiële deel in het gebedshuis, lezen de jarigen voor uit de Thora. Daar hebben ze vaak maanden op geoefend, want het moet in het Hebreeuws. Behalve als de Bat Mitswa orthodox joods is. In deze stroming is het voor meisjes en vrouwen verboden om uit de Thora te lezen. Over de reden hiervan, verschillen de meningen. Volgens sommigen zou dit in de heilige geschriften staan.

Trouwen
Een joods huwelijk zit vol rituelen en gebruiken. Een aantal ervan beginnen al voor de grote dag zelf, zoals een speciale wassing. Soms ziet het bruidspaar elkaar een dag of een paar dagen voor de bruiloft niet. Er is altijd een ceremonie in de synagoge. Een vast onderdeel is dat de bruidegom een glas gewikkeld in papier of doeken breekt door er met zijn voet op te trappen. Hiermee herdenken ze de verwoesting van de eerste tempel in Jeruzalem en de val van deze heilige stad. Terwijl de bruidegom dit doet, roepen de omstanders mazzeltov. Dit betekent ‘veel geluk’.

Sterven

Een joodse begrafenis is altijd heel eenvoudig en sober. Er zijn meestal geen bloemen of muziek. Het is gebruikelijk dat de overledenen zo snel mogelijk worden begraven, met hun gezicht richting Jeruzalem. In Nederland is dat naar het oosten. Vaak hebben de nabestaanden een rituele scheur in hun kleding als teken van hun verdriet en verlies. Na de begrafenis is er een rouwperiode van zeven dagen. Dan is het tijd dat de nabestaanden getroost en verzorgd worden door familie en vrienden. De mannen scheren zich vaak niet en de vrouwen gebruiken geen make-up. 

Wat eten de joden?

Gelovige joden eten koosjer. Dat betekent bijvoorbeeld dat melk, boter en kaas niet tegelijk met vlees klaargemaakt of gegeten mogen worden. Deze regels voor koosjer eten komen uit de Thora, het belangrijkste deel uit de Tenach. Joden eten alleen ritueel geslachte dieren en bijvoorbeeld geen varken of paard.

Waar wonen de Joden?

Joden wonen overal op de wereld. Er zijn wereldwijd meer dan 15 miljoen joden. De meesten wonen in Amerika: zo’n 6 miljoen. In Israël wonen er ruim 5,5 miljoen. In Nederland, maar ook in Marokko, Frankrijk, Rusland, Zuid-Afrika en Australië zijn grote joodse gemeenschappen.

Waar liggen heilige plekken?

Jeruzalem
De heiligste plaats in het jodendom is de stad Jeruzalem. Deze stad ligt in het land Israël. Hier staat de Olijfberg: de meest heilige joodse begraafplaats. Joden geloven dat hier ooit een ‘messias’ zal verschijnen: een nakomeling van koning David. Volgens de joden zal hij vrede op de wereld brengen.

Klaagmuur
In Jeruzalem is nog een andere heilige plek: de Klaagmuur op de Tempelberg. Dit is het enige stuk muur dat nog over is van een joodse tempel die werd verwoest door de Romeinen in 70 na Christus. Mensen van over de hele wereld komen hier naartoe. Ze schrijven vragen en gebeden op een briefje en stoppen dit tussen de oeroude stenen. De boodschappen zijn alleen voor god. Lange tijd mochten hier alleen orthodoxe joden komen, en alleen jongens en mannen. Maar nu is iedereen welkom.

 

Waar komt die ster vandaan?

Het bekendste symbool uit het jodendom is de davidster. Waar deze ster met zes punten precies vandaan komt, is onbekend. Sinds de 15e eeuw is de ster een speciaal joods teken. Toen het land Israël gesticht werd kwam het symbool in de vlag terecht. De nazi’s verplichtten joden tijdens de Tweede Wereldoorlog een davidster op hun kleren te naaien zodat ze herkenbaar waren.