Inhoud
10 Marten
cadeautje van 4 Het het Rijksmuseum
Soolmans
Een voorwoord van de hoofddirecteur van het Rijksmuseum.
koning en 5 De koningin van Amsterdam?
Waarom lieten Marten en Oopjen zich schilderen op een manier zoals bijna alleen koningen en edellieden dat deden? Waren ze echt zo belangrijk? Kloppen de geruchten dat Oopjen zwanger was van een liefdesbaby? En nog veel meer onthullingen over deze veel besproken familie…
Dit magazine is een cadeau van het Rijksmuseum aan alle leerlingen en leraren van de groepen 6 en 7 van het primair onderwijs in Nederland. Het is gemaakt ter gelegenheid van de komst naar Nederland van de door Rembrandt geschilderde portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit.
Schrijver:
Jan Paul Schutten www.janpaulschutten.nl
Eindredacteur:
Rob Sudmeijer (ThiemeMeulenhoff)
Team Rijksmuseum:
Annemies Broekgaarden Wouter van der Horst Frouke Jorna Frederique van Reij Annemiek Spronk
Team ThiemeMeulenhoff:
Irene van Heerde Marieke van der Meer Peter Mulder
Art Direction / Graphic design en Illustraties:
Studio Fraaj, Rotterdam www.studiofraaj.nl
Fotografie:
Peter Bak www.peterbak.nl
Marten en Oopjen:
Mogelijk gemaakt door:
Interview:
Met medewerking van:
Partner in onderwijs van het Rijksmuseum:
Henry M. Holterman Fonds | Rijksmuseum Fonds
Marten & Oopjen
Rijksoverheid
Minister Jet Bussemaker Feyza Yavuz en Teun Verwoert, Rosa Boekdrukkerschool, Amsterdam
Dit magazine is mogelijk gemaakt door:
2
Gezamenlijke aankoop van de Staat der Nederlanden en de Republiek Frankrijk, collectie Rijksmuseum/collectie Musée du Louvre, 2016
De leerlingen van basisschool De Zevensprong, Zwolle
ThiemeMeulenhoff Smallepad 30 3811 MG Amersfoort 033 - 448 3800 www.thiememeulenhoff.nl
Founder
ISBN: 9789006691634 © Rijksmuseum, Amsterdam 2016 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2016 (uitsluitend voor de digitale publicatie van dit magazine en alle daarbij behorende verrijkingen voor zover de rechten daarvan berusten bij ThiemeMeulenhoff)
Alle rechten voorbehouden, Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16B Auteurswet 1912 j⁰ het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en art. 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC® keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaats gevonden.
Hoofdsponsoren
Inhoud
geheimen van 12 De het schilderij
Donker, vuil, gebarsten: de schilderijen zien er momenteel niet uit zoals Rembrandt ze geschilderd heeft. Het is de taak van de restauratoren om de schilderijen er weer als nieuw uit te laten zien. Hier vertellen ze hoe ze te werk gaan, waarom een röntgenapparaat zo belangrijk is en welke geheimen ze in zo’n schilderij ontdekken.
14 Oopjen Coppit
gesprek met de 18 In minister Minister Jet Bussemaker kocht namens Nederland één van de twee uiterst kostbare schilderijen. Frankrijk kocht het andere exemplaar. De beide landen spraken af dat Marten en Oopjen bij elkaar blijven. Waarom deed de minister dat? Heeft ze getwijfeld? Kinderen van de Rosa Boekdrukkerschool voelden haar uitgebreid aan de tand.
21 De Marten & Oopjenwedstrijd!
Wat zou jij Marten en Oopjen laten zien als ze uit het schilderij konden stappen?
is een Rembrandt 22 Wat waard? Hoe komt het dat de schilderijen van Rembrandt zo kostbaar zijn?
24 Kijken als een kenner Hoe herken je een echte Rembrandt? Met deze negen tips van de grootste Rembrandtkenners word je zelf een echte expert!
26 Ontdek en doe!
Hoe maak je zelf verf? Wat is een handige manier om zilver schoon te maken? Met een leuke quiz!
Marten & Oopjen 16 De van nu De populaire YouTubers Teske en Mert lieten zich fotograferen zoals Rembrandt hen zou schilderen. Welke overeenkomsten zijn er eigenlijk tussen deze twee jonge BN-ers en het beroemde stel uit de Gouden Eeuw?
Marten & Oopjen
3
Het cadeautje van het Rijksmuseum
De Nachtwacht krijgt vanaf 2 juli in het Rijksmuseum nieuwe buren: Marten en Oopjen. Deze twee levensgrote portretten zijn in 1634 door Rembrandt geschilderd ter gelegenheid van hun huwelijk. Marten was 21 jaar, Oopjen 23. Rembrandt was met 28 jaar al een succesvol en veelgevraagd schilder. Er zijn niet veel schilderijen van Rembrandt die zo mooi en nauwkeurig geschilderd zijn als deze.
4
Marten & Oopjen
De komst van Marten en Oopjen naar het Rijksmuseum is een bijzondere gebeurtenis. Daarom hebben wij voor jou - leerling van groep 6 of 7 - dit magazine gemaakt, zodat jij als eerste alles weet over Marten en Oopjen. Het Klokhuis heeft een speciale Marten en Oopjen-aflevering gemaakt, die je op 1 juli 2016 kunt bekijken. Jij mag altijd al gratis naar het Rijksmuseum. Maar op 2 juli 2016, wanneer de schilderijen voor het eerst in Nederland te zien zijn, mogen ook jouw ouders zonder te betalen naar binnen. Met dit magazine word je met tips van experts een echte Rembrandt-expert. Je leert Marten en Oopjen kennen en ontdekt hoe zij leefden in de Gouden Eeuw. En YouTube-sterren Teske en Mert zijn als dĂŠ Marten en Oopjen van nu in Rembrandt-stijl gefotografeerd. En er is nog veel meer te ontdekken! Heel veel leesplezier en tot ziens in het Rijksmuseum!
Wim Pijbes | Hoofddirecteur Rijksmuseum
De koning en koningin van Amsterdam?
Ten voeten uit. Zo heet de manier waarop Marten Soolmans en Oopjen Coppit geschilderd zijn, van kop tot teen. En als ze aan de muur hangen kijken ze op je neer alsof ze tot ĂŠĂŠn van de belangrijkste vorstenhuizen van Europa behoren. Waarom lieten ze zich zo schilderen?
Marten & Oopjen
5
De koning en koningin van Amsterdam?
Wat is er waar van de roddels dat Marten met Oopjen getrouwd is om haar geld? Of kloppen de geruchten dat Oopjen zwanger is van een liefdesbaby? We doken in de familiegeschiedenissen van de twee en ontdekten hoe het werkelijk zat met ĂŠĂŠn van de beroemdste stellen van Amsterdam.
6
Marten & Oopjen
De koning en koningin van Amsterdam?
Vonden Marten en Oopjen zich zo belangrijk dat ze zich als een koning en koningin lieten portretteren? Ze kwamen in ieder geval uit succesvolle families. Dat is zeker. Maar aan dat succes ging wel een drama vooraf. Want al op jonge leeftijd verloor Marten de man aan wie hij zijn enorme rijkdom te danken had: zijn vader. Martens vader startte zijn carrière als koopman in Antwerpen en begon later een suikerfabriek in Amsterdam, waarmee hij veel geld verdiende. Marten was nog maar dertien jaar oud toen zijn vader stierf. Maar hij erfde toen wel de fabriek en maakte dus al vroeg carrière. De familie van Oopjen speelde toen al jaren een grote rol in Amsterdam.
Oopjens grootvader was al schatrijk geworden met de handel in graan en buskruit. En haar vader had aan de universiteit van Orléans gestudeerd. Hij zou vast snel een grote rol in de politiek gaan spelen, al was hij in de tijd van het schilderij nog een eenvoudige huwelijksambtenaar.
Zo rijk als de Coppits waren de Soolmansen niet. Daarom beweerden sommigen dat Marten misschien wel om het geld met Oopjen was getrouwd. Want zo mooi was Oopjen nu ook weer niet. Toch? Nou… In 1633 dachten ze daar heel anders over.
Marten & Oopjen
7
De koning en koningin van Amsterdam?
Want Oopjen voldeed met haar witte huid, pluizige haar en kleine voeten helemaal aan de modeeisen van die tijd. Ze had zo mee kunnen doen aan Amsterdam’s Next Top Model – als dat toen had bestaan. En wat het geld betreft: dat zat bij Marten ook wel goed. Niet alleen had hij de suikerfabriek, hij studeerde al sinds zijn vijftiende rechten in Leiden en was voorbestemd om carrière te maken. Maar er was meer. Wie langer naar Oopjen keek, zag dat ze iets bijzonders had. Ze straalde. Ze was leuk. Ze had persoonlijkheid. Ze had een mysterieuze lach. Sommigen noemden haar daarom wel de Mona Lisa van de Lage Landen, waarbij ze verwezen naar het beroemde schilderij van Leonardo da Vinci. Sommige kunstkenners zeiden zelfs dat ze verliefd op haar waren geworden. Dus het kon niet anders dan dat Marten dat ook was. Daarom kunnen we de baby die Oopjen in haar buik had – ja, ze was zwanger! – gerust een liefdesbaby noemen…
8
Marten & Oopjen
Rijk. Steenrijk. Schathemeltje rijk. Stel dat je in een tijdmachine wordt gestopt om in een stad in het verleden te gaan wonen. Dan doe je er verstandig aan om voor Amsterdam in de Gouden Eeuw te kiezen. Dat was toen misschien wel de welwarendste stad van de wereld. Vanuit Amsterdam voeren schepen de hele wereld over om graan en kruiden en specerijen te halen. Dat was een buitengewoon winstgevende handel. Het geld stroomde bijna letterlijk binnen. Voor schilders als Rembrandt was Amsterdam dan ook de ideale stad. Want daar woonden de mensen die zijn kostbare schilderijen konden betalen.
De koning en koningin van Amsterdam?
die kans kreeg hij in elk geval niet. In 1641, zo’n acht jaar na hun huwelijk, overleed hij plotseling. Hij was toen nog maar 28 jaar. Al deze feiten bij elkaar zeggen genoeg. De schilderijen waren gemaakt om te laten zien hoe belangrijk het stel moest gaan worden. De kleren die ze droegen waren een fortuin waard en leken gemaakt voor koningen en koninginnen. De portretten zelf kostten ook een vermogen, want Rembrandt gold toen al als een van de grootste meesterschilders van dat moment. De schilderijen roepen bijna uit: ‘Let op. Uit de weg. Hier komt de familie SoolmansCoppit en wij gaan het helemaal maken.’ En als je bedenkt dat Marten en Oopjen bijna vierhonderd jaar later in de belangrijkste zalen van de grootste musea van Nederland en Frankrijk hangen, dan is het ze nog gelukt ook.
Hoe ging het verder met Marten en Oopjen? Tja… Er is een Rembrandtplein in Amsterdam. Er is ook een Admiraal de Ruyterweg. En een Prinses Beatrixpark. Maar er bestaat geen Marten Soolmanslaan of zelfs geen Oopjen Coppitplantsoen. Het lijkt er dus op dat de eerzuchtige plannen van de familie niet helemaal waargemaakt zijn. En dat klopt. Een van de redenen is dat de twee niet in Amsterdam bleven. Ze verhuisden naar Naarden, niet ver van Amsterdam. Maar ook daar had Marten niet veel succes. Hij maakte zijn studie niet eens af. Dat hoefde trouwens ook niet, want geld had hij toch al genoeg. Hij was nog steeds eigenaar van de suikerfabriek en erfde veel geld toen Oopjens vader stierf. Misschien vond Marten het wel goed zo. Of misschien wilde hij uiteindelijk toch wel meer, maar
Met de baby van Marten en Oopjen ging het ook niet goed. Die stierf nog voor hij één jaar oud was. In die tijd gebeurde het heel vaak dat baby’s en kinderen dood gingen. Uiteindelijk bleef maar één kind in leven: hun zoon Jan, die in 1636 geboren werd. Jan is later belastingambtenaar en toneelschrijver geworden.
Met Oopjen ging het beter. Zij trouwde in 1647 opnieuw, met een man die Maerten Daey heette. Uit het nieuwe huwelijk bleef ook één zoon in leven: Hendrick, die een belangrijke bestuurder in Alkmaar werd. Daar verhuisde Oopjen later ook naartoe. En daar stierf ze toen ze 78 jaar oud was, in die tijd een bijzonder hoge leeftijd.
Heel vaak lees of hoor je over Maerten in plaats van Marten. Dat komt omdat ze vroeger dachten dat het schilderij van Oopjens tweede man was: Maerten Daey. Pas later ontdekte men dat het anders zat. De naam Oopjen of Oopje komt nu niet meer voor, maar was vroeger veel gewoner. In het geval van Oopjen Coppit is het een afkorting van de naam Obrecht, wat eh… nu eigenlijk ook niet zo’n gebruikelijke naam is.
Marten & Oopjen
9
Marten Soolmans
Als modebewuste man let je op elk detail. Dus ook je schoenen en kousen zien er piekfijn uit. De kousen zitten van boven vast met kousenbanden van kostbaar kant. Je laat ze mooi rimpelen rond de kuiten. Van de schoenen maak je ook regelrechte blikvangers. Met de grote rozetten op de gesp laat je zien dat je niet alleen stijl hebt, maar ook lef.
Parijs geeft de toon aan wat herenmode betreft. Het Franse ruiterkostuum is dan ook helemaal chic. Kleed je als Aramis, D’Artagnan of een van de andere musketiers. Dat hoeft niet meteen met grote kaplaarzen met ruitersporen. Mooie lage schoenen doen het ook goed. Maar zo’n mooie musketiershoed en mantel zijn natuurlijk wél verplicht.
Marten & Oopjen
10
Marten Soolmans
Of je nu naar een deftig feest gaat, naar een belangrijke zakelijke ontmoeting of naar de kerk: als heer van stand zie je er graag goed uit. Dit zijn de laatste modetrends voor mannen in 1634‌
Op stoffen bespaar je niet. Daarmee laat je echt zien wie je bent. Een gewone stof is niet voldoende. Alleen het beste van het beste is goed genoeg. En daar laat je dan weer chique banden op naaien, waarmee je broek prachtige strepen in de lengte krijgt.
De moderne man van 1634 draagt een prachtig lint, verweven met metaal, rondom de buik. Met daar vervolgens weer een opvallend licht gekleurd rozet bovenop. Vroeger had het lint om de buik nog een doel: je knoopte er je broek aan vast. Nu zijn ze er alleen nog maar voor de sier. Als je succes hebt in het leven moet je dat vooral laten zien met dure stoffen en versieringen.
11
Marten & Oopjen
De geheimen van het schilderij
Het is heel moeilijk om te zien welke stoffen een schilder gebruikt heeft. Een restaurator moet daarom eerst onderzoeken welke pigmenten er in het schilderij zitten. Als je het verkeerde reinigingsmiddel gebruikt, kan je het schilderij juist beschadigen.
Schilderijen voetballen niet in de modder en ze eten geen spaghetti met hun handen. Maar ze worden wel vies door al het vuil en stof in de lucht. Bovendien kunnen ze beschadigd raken als ze vervoerd worden en kan de verf barsten en verkleuren. Zeker als ze meer dan 350 jaar oud zijn, zoals Marten en Oopjen! Het is de taak van restauratoren om de schilderijen er weer als nieuw uit te laten zien. Restauratoren weten meer te vertellen over een schilderij dan wie dan ook.
12
Marten & Oopjen
Fotografie: Peter Bak Petria Noble Hoofd restauratieatelier schilderijen
Je kunt een schilderij op allerlei manieren onderzoeken. Het liefst natuurlijk terwijl je de verflaag heel laat. Dat kan bijvoorbeeld met speciale belichting, zoals met infrarood of ultaviolet licht. Of met rรถntgenstralen. Zo kun je zien wat er zich onder de buitenste laag verf bevindt. De schetsen van de kunstenaar bijvoorbeeld. Of soms zelfs een heel ander schilderij!
De geheimen van het schilderij
Schilders moesten vroeger hun eigen verf maken: ze maalden daarvoor allerlei gekleurde stoffen fijn en mengden het poeder met lijnolie.
Wist je dat pigmenten overal van werden gemaakt? Van gekleurde kristallen die ze maalden, tot het zwart uit verkoolde dierenbotten. Witte verf werd van giftig lood gemaakt en was dus best gevaarlijk. Verftubes bestonden nog niet. Maar schilders deden hun verf soms wel in een dichtgebonden varkensblaas. Dat werkte net zo goed om te voorkomen dat de verf uitdroogde.
Schilders gebruikten een schilderstok als ze iets heel precies moesten schilderen. Dankzij die stok konden ze met hun pols tegen het schilderij leunen. Ze kregen dan geen lamme arm als ze hun hand heel lang op dezelfde plaats moesten houden. Restauratoren moeten ook heel lang op dezelfde plaats priegelen met een wattenstaafje of kwastje. Zij gebruiken diezelfde stok dan ook.
Gekleurde stoffen heten pigmenten. De schilders van toen hadden zo’n vijftien verschillende kleuren. Heel wat minder dan de kunstenaars van nu, maar door de pigmenten te mengen konden ze toch elke kleur maken die er bestond. Rembrandt had bijvoorbeeld geen groen. Dat maakte hij door blauw en geel te mengen. Het mooiste blauw kreeg je van gemalen edelsteen: lapis lazuli. Dat was dan ook enorm kostbaar.
Marten & Oopjen
13
Oopjen Coppit
Schoonheid is belangrijk en kleine voetjes waren vooral het ideaal van elke vrouw en dus dĂŠ trend van 1634. Het is maar de vraag of Oopjen in werkelijkheid wel zulke kleine voeten had. Waarschijnlijk heeft Rembrandt ze gewoon wat kleiner geschilderd.
Wat moet je in 1634 nog zonder kostbare flinterdunne manchetten aan je mouwen? Natuurlijk mooi behandeld met stijfsel, zodat ze kaarsrecht overeind blijven staan.
Marten & Oopjen
14
Oopjen Coppit
Een echte dame gaat natuurlijk met haar tijd mee. Daarom kleed je je volgens de allerlaatste trends zodat je gezien mag worden in het hippe Amsterdamse uitgaansleven in de Gouden Eeuw.
Parels zijn in de Gouden Eeuw extra kostbaar. Ze komen helemaal uit AziĂŤ en dat maakt ze bijzonder prijzig. Met deze snoeren laat je dus goed zien wat je waard bent.
Met je huid laat je zien dat het goed met je gaat. Hoe bleker hoe beter natuurlijk. Want wie hard moet werken is vaak buiten en krijgt door de zon een bruinere huid. Hoe witter hoe hipper dus. En die blanke huid laat je extra licht overkomen met een mouche: een moedervlekje van stof dat je op je gezicht plakt. En zo’n zwarte sluier is niet alleen stijlvol, het beschermt je ook tegen de zon als je toch een keer naar buiten moet.
15
Marten & Oopjen
De Marten & Oopjen van nu
Het stel Teske en Mert zijn populaire YouTubers. Ze lieten zich fotograferen zoals Rembrandt hen zou schilderen. Welke overeenkomsten zijn er verder eigenlijk tussen deze twee jonge BN-ers en het beroemde stel uit de Gouden Eeuw?
16
Marten & Oopjen
Styling: Iris Janssen Fotografie: Peter Bak
“Als het niet mijn eigen filmpjes zouden zijn misschien wel. Maar ik zou het zelf nou toch niet meteen kunst willen noemen. Ik vertaal gewoon wat er in mijn hoofd zit. Voor mij voelt het wel als een soort schilderij dat ik aan het maken ben. Hoe meer filmpjes je maakt, hoe beter je er in wordt. Zolang mensen blij worden van mijn filmpjes, maakt het mij niet uit of het kunst genoemd wordt of niet.�
Visagie: Calou Jansen
Jij hebt geen Rembrandt nodig om te laten zien wie je bent, je doet dat helemaal zelf.
De Marten & Oopjen van nu
We kunnen Marten en Oopjen natuurlijk niet meer vragen waarom zij er voor hebben gekozen om zo geschilderd te worden, door Rembrandt, in deze kleding, en helemaal van top tot teen.
“Ik maak mijn hele leven al filmpjes en sinds kort ook muziek. Filmpjes maken deed ik al voor ik op YouTube actief was. Ik vond het vooral leuk om al die momenten terug te kijken. Dat is denk ik ook de reden dat ik het nu nog steeds doe. Mijn hele puberteit heb ik op film, daar ben ik heel blij om. Ik kies er voor om mijn leven met de wereld te delen. En ik vind het ook erg leuk om al die positieve reacties te krijgen.�
Marten & Oopjen
17
Fotografie: Peter Bak
In gesprek met de minister
Minister Jet Bussemaker zorgde er namens de regering voor dat de schilderijen van Marten en Oopjen in Nederland te zien zijn. Teun en Feyza interviewden haar en vroegen haar hoe dat allemaal is verlopen. Want zulke schilderijen koopt ze vast niet elke dag… Teun en Feyza: Waarom moesten Marten en Oopjen in het Rijksmuseum komen te hangen? Minister Bussemaker: Omdat het twee héél bijzondere schilderijen zijn. Ze zijn gemaakt door één van de beroemdste schilders van Nederland: Rembrandt. Hij heeft de Nachtwacht gemaakt, maar deze schilderijen zijn ook heel speciaal. Samen met andere schilderijen die in het museum hangen, ontdek je namelijk allerlei bijzondere dingen over de Gouden Eeuw. Dat is een heel belangrijke tijd geweest voor Nederland. Dus heeft Rembrandt op zijn eigen manier een soort ‘geschiedenisboek’ geschilderd. Toen ze te koop werden aangeboden, hingen ze in de slaapkamer van een baron. Ik vind het belangrijk dat de
18
Marten & Oopjen
schilderijen niet alleen voor een paar mensen zichtbaar waren, maar voor iedereen. Ik ben heel benieuwd wat jullie van deze schilderijen vinden, als jullie ze zien. Ik wil graag weten of je de schilderijen mooi of lelijk vindt, en waarom je dat vindt. En wat zie je als je ze bekijkt? Je hoeft de schilderijen niet per se mooi te vinden.
In gesprek met de minister
Zou u de schilderijen zelf thuis willen hebben? Nou, in een museum zijn ze beter op hun plek. De schilderijen zijn zo groot dat mijn kamer meteen vol zou hangen. Bovendien zou heel Nederland dan bij mij thuis of op mijn ministerie op bezoek moeten komen en dat wordt een beetje krap. Dus het Rijksmuseum is een veel betere plek, want ik hoop natuurlijk dat iedereen ze gaat bekijken. Ze zijn zo prachtig geschilderd dat je er stil van wordt. Het was ook een van de eerste keren dat mensen zich zo groot – van top tot teen – op een schilderij lieten zetten. Vaak zag je mensen vanaf hun middel of alleen maar hun hoofd. En op deze twee schilderijen staan ook nog eens heel veel details. Later in zijn leven deed Rembrandt dat op een totaal andere manier. Dat maakt ze extra bijzonder.
De schilderijen kosten 160 miljoen euro samen. Waarom zijn ze zo duur? We hebben de schilderijen samen met Frankrijk gekocht. Daarom betalen we elk de helft: 80 miljoen. Dat is nog altijd enorm veel. Maar het gaat om twee heel belangrijke kunstwerken van misschien wel de beroemdste schilder van Nederland. De schilderijen komen samen afwisselend in twee musea te hangen: het Rijksmuseum in Amsterdam en het Louvre in Parijs. Op die manier kunnen heel veel mensen er van genieten.
Marten & Oopjen
19
In gesprek met de minister
Heeft u getwijfeld voordat u ze kocht? Jazeker. Je moet eerst goed nadenken voordat je zoveel aan een schilderij uitgeeft. En ik had dat geld zelf ook niet. Ik moest het van de regering krijgen. Want ik moet meer doen dan alleen deze twee schilderijen kopen. Ik moet er ook voor zorgen dat andere musea voldoende geld krijgen. En dat er genoeg geld is voor leraren en scholen. En voor toneel- en dansgroepen. Gelukkig vonden Tweede Kamerleden het een goed idee. En vervolgens moest ik nog onderhandelen met de minister van FinanciĂŤn. Uiteindelijk vond iedereen het een goed idee. Toen kreeg ik het geld.
Wat is uw favoriete schilderij? De Brieflezende vrouw van Vermeer. Vermeer is bijna net zo beroemd als Rembrandt. Ik vind de kleur blauw zo mooi in het schilderij. Die zag je eerst niet, maar toen het gerestaureerd was, werd het meteen zichtbaar. En je ziet heel veel gewone dingen uit het dagelijks leven van toen. Dat vind ik heel mooi.
Brieflezende vrouw, Johannes Vermeer, ca. 1663
Heeft u nog geld over? Nee, ik ben nu helemaal blut. Dus voor iedereen die denkt dat we nog wel meer schilderijen kunnen kopen heb ik slecht nieuws. Eerst moeten we maar eens sparen en intussen genieten van deze twee schilderijen hier.
Waarom heeft u samen met Frankrijk de twee schilderijen tegelijk gekocht? Het is heel belangrijk dat de schilderijen bij elkaar hangen. Dat is altijd de bedoeling geweest. Marten en Oopjen waren getrouwd. Ze wilden dat iedereen kon zien dat ze van elkaar hielden. Of ze nu in het Louvre hangen of in het Rijksmuseum: ze zullen altijd samen zijn. Zo zijn niet alleen Marten en Oopjen met elkaar getrouwd, maar ook het Louvre en het Rijksmuseum. En Nederland en Frankrijk. Komt u vaak in het Rijksmuseum? Ja, dat is het fijne van mijn werk. Ik heb vaak advies nodig van de deskundigen bij het museum. Ik hou veel van kunst. Thuis heb ik portretten van mijn oma, die schilderde ook. Soms koop ik zelf schilderijen die ik mooi vind. En samen met mijn dochter van vijftien leen ik kunst. Zo kan ze op die manier al kennismaken met schilderijen. Feyza en Teun zijn Feyza Yavuz en Teun Verwoert, leerlingen van de Rosa Boekdrukkerschool in Amsterdam
20
Marten & Oopjen
De Marten & Oopjen-wedstrijd!
Marten en Oopjen hangen in het Rijksmuseum op een prachtige plek naast de Nachtwacht. Stel je voor dat ze – net op het moment dat jij naar ze staat te kijken – uit het schilderij zouden stappen. Ze vragen jou om hen te laten zien hoe de wereld er nu uit ziet. Wat is er tussen 1634 en 2016 allemaal veranderd? Wij zijn heel benieuwd waar jij Marten en Oopjen mee naar toe zou nemen. Wat wil jij ze laten zien? Waar denk je dat ze zich over zullen verbazen? En waar zouden ze vreselijk om moeten lachen?
De wedstrijd Maak een tekening, foto of vlog en laat op een originele manier zien waar jij Marten en Oopjen mee naar toe zou nemen.
De prijs We hebben twee prijzen. Het meest originele idee én het idee dat het mooist is uitgewerkt krijgen een prijs. De winnaars mogen met hun klas in de bus naar het Rijksmuseum om vóór 2 oktober 2016 Marten en Oopjen te bewonderen.
Hoe werkt het? Mail je creatie naar onderwijs@rijksmuseum.nl. Inzenden kan tot 5 september 2016.
Marten & Oopjen
21
Wat is een Rembrandt waard?
Jan Paul Schutten
oe kostbaar zijn de schilderijen van Marten en Oopjen? Héél kostbaar. Voor dat geld kun je bijvoorbeeld 300.000 iPhones kopen. Zo’n 16 miljoen vierkante meter kippengaas. Meer dan 100 miljoen liter cola. Of 53 miljoen kilo spruitjes, als je honger hebt. Toch zijn de schilderijen veel meer waard dan kippengaas of spruitjes. Dat komt alleen al omdat de schilderijen van Rembrandt zijn, een van de beste kunstenaars ooit. Want over smaak valt te twisten, maar je zult nóóit iemand horen zeggen: ‘Weet je wie een prutser was? Rembrandt!’ Zo zijn er meer redenen voor die enorm hoge prijs. Stel je eens voor dat je met een groep mensen door de woestijn loopt en dat jij de enige met een fles water bent. Dan kun je heel wat voor een slokje vragen… Met de schilderijen van Rembrandt is dat net zo. Er zijn enorm veel mensen die er wel een willen hebben, terwijl er vrijwel geen enkel schilderij te koop is. Daarom kunnen de eigenaars er veel voor vragen. Miljardairs genoeg die er een gigantisch bedrag voor over hebben. Draag je trouwens liever mooie of lelijke kleren? Rijd je liever op een mooie of lelijke fiets? Heb je liever mooie of lelijke posters aan je muur? Ik gok dat je telkens voor mooie gekozen hebt. Daarom hebben we mensen nodig die onze wereld mooier maken. En waar denk je dat zij naartoe gaan als ze ideeën en inspiratie nodig hebben: naar een groenteboer, naar een kippengaasspeciaalzaak of naar een
22
Marten & Oopjen
museum? Je mag één keer raden. Ontwerpers laten zich inspireren door kunst, zoals die van Rembrandt. Zo komt het dat hij ons leven nog steeds verrijkt, ook al leeft hij al zo’n 350 jaar niet meer. En dan nog iets. Zou jij weten wie je bent als je geheugen is uitgewist? Nee natuurlijk. Anderen zouden je moeten vertellen hoe je heet en wat je allemaal hebt meegemaakt. In een fotoboek zou je moeten zien hoe je er vroeger uit zag. Schilderijen als die van Rembrandt vormen het fotoboek van ons land. Ze laten zien wie er toen leefden, hoe de mensen er uit zagen, wat ze deden en hoe arm of rijk ze waren. In musea zoals het Rijksmuseum en het Louvre zien we dus niet alleen mooie kunst, maar ook ons verleden. Daarom zijn de schilderijen zoveel waard. Ze leren ons naar de wereld te kijken als Rembrandt. Ze geven ons leven vorm en kleur. Ze leren ons wie we zijn en waar we vandaan komen. Ze zijn alleen natuurlijk niet zo lekker en gezond als spruitjes.
Wat is een Rembrandt waard?
Marten & Oopjen
23
Kijken als een kenner
Zet een paar experts in een museum met honderden schilderijen en ze herkennen de schilderijen die Rembrandt gemaakt heeft meteen. Razend knap natuurlijk! Hoewel… Jij kunt het óók. Tenminste, als je de geheimen van de kenners kent. Hier vind je negen tips waarmee je zelf ook een enorme Rembrandt-expert wordt.
1 Oopjen heeft ze, Marten heeft ze een beetje, zowat iedereen op de Nachtwacht heeft ze, en Rembrandt heeft ze zelf op zijn zelfportretten: bolle ogen. Bijna ronder dan rond. Als je ze eenmaal herkent zie je meteen of het een portret van de meesterschilder is.
4 24
Marten & Oopjen
2 3 Als je zo goed kunt schilderen als Rembrandt is het een koud kunstje om iemands handen perfect weer te geven. Maar dat doet hij bijna nooit. De handen zijn vaak juist onscherp. Rembrandt vindt de houding van de handen belangrijker dan elke plooi, rimpel of schaduw.
Bij Rembrandt zie je vaak een donker driehoekje onder iemands oog. Zo geeft hij de schaduw aan en verandert het portret in een soort 3D-schilderij, terwijl je er niet eens een brilletje bij nodig hebt.
Rembrandt is ‘de meester van het licht’. Hij gebruikt dat licht om te zorgen dat je precies ziet wat hij wil vertellen met zijn schilderij. Wat hij belangrijk vindt is goed verlicht, de rest is donkerder. Zo stuurt hij je ogen. Dat is niet alleen een slimme manier om het verhaal van het schilderij te vertellen, het zorgt ook voor een prachtige sfeer.
Kijken als een kenner
5
Rembrandt houdt veel van rode en bruine tinten. Bij Marten en Oopjen zie je dat nog niet zo, maar in zijn latere schilderijen komen die kleuren steevast terug.
7 8 6 Het lijkt wel alsof Rembrandt beter dan de beste arts weet hoe ons oog werkt. Hij schildert maar een paar dingen heel precies. Onze ogen en fantasie vullen zelf alles verder in. En het werkt: soms lijken dingen juist scherper als ze minder precies geschilderd zijn!
9
Van een afstand zien Rembrandts schilderijen er loepzuiver uit. Maar hoe dichter je in de buurt komt, hoe grover ze geschilderd blijken. Tegenwoordig zie je dat wel vaker, maar in de tijd van Rembrandt deed bijna niemand dat. Daaraan kun je zien hoe meesterlijk goed hij kon schilderen: probeer zelf maar eens zo precies te schilderen met zulke dikke klodders verf!
Verdriet, vreugde, woede, wanhoop: als Rembrandt iemand schildert weet je meteen hoe die persoon zich voelt. De schilderijen worden op die manier net een film. De portretten zijn de acteurs en Rembrandt is de regisseur die alle emoties bepaalt.
Achtergronden zien er bij Rembrandt altijd wat slordig uit. Alsof de schilderijen nog niet af zijn. Dat is geen luiheid van hem, maar juist een meesterlijke truc: je oog wordt zo gedwongen om beter op de belangrijke onderdelen te letten. Net als bij het licht bepaalt hij zo wat je wel en niet ziet.
Marten & Oopjen
25
Ontdek en doe!
Ik heet Oopjen
Je m’appelle Oopjen
Ja
Oui
Nee
Non
Hallo
Bonjour!
Goedenavond
Bonsoir
Weet u de weg naar het Louvre?
Savez-vous où est Le Louvre?
Nederland
Les Pays Bas
Frankrijk
La France
Een brood alstublieft
Un pain s'il vous plaît
Ik ben Nederlander
Je suis Neérlandais
Lange Frans
Français longues
Tot ziens!
Au revoir!
R M E E S T E R W E R K R R
I K A M S T E R D A M O K E
N N M R I J K S M U S E U M
A O L U T S A W K T O C N B
A O O P J E N E E T O H S R
R C U S E U N H H P L T T A
G I V E R F C N P L M U E N
P A R I J S M I E B A B Y D
WAT HEB JE NODIG?
J S E T E R T R O P N V ! T
Rembrandt, meesterwerk, Marten, portret, Oopjen, graan Rijksmuseum, verf, Amsterdam, kwast, Louvre, kunst, Parijs echt, Soolman, schets, Coppit, icoon, baby Streep alle woorden door. Als je alles gevonden hebt ontstaat er een zin. Zie jij welke?
26
Marten & Oopjen
Al die sieraden van Marten en Oopjen… Wat moet het een werk zijn geweest om die schoon te maken! In het Rijksmuseum staan ook veel zilveren voorwerpen en de restauratoren moeten ervoor zorgen dat die er perfect glimmend uitzien. En dat doen ze op een heel professionele manier. Maar gelukkig is er ook een truc die je thuis kunt gebruiken om zilver weer als nieuw te maken zonder het te poetsen! Probeer het maar eens…
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Heet water uit de kraan 15 gram bakpoeder (1 zakje) of soda Aluminiumfolie Een bak waar water in kan Iets om het zilver mee te pakken Keukenpapier Iets van zilver dat een beetje zwart geworden is
Leg de aluminiumfolie onder in de bak en zorg dat de hele bodem goed bedekt is. Giet het warme water erin. Voeg het bakpoeder toe en los het op in het water. Leg dan het zilver op de aluminiumfolie. Wacht 10-15 minuten. Haal dan het zilver uit de bak en wrijf het goed droog met keukenpapier.
WAT GEBEURT ER? Heb je weleens gezien dat er een zwart laagje op zilver zit? Dat komt omdat zilver en zwavel op elkaar reageren. Er ontstaat dan een nieuwe stof: zilversulfide. Dat is het zwarte laagje. Is zwavel altijd schadelijk? Nee. Zwavel in bijvoorbeeld vlees en spinazie remt juist ontstekingen en houdt je haren en huid gezond. Bij dit proefje verdwijnt de zilversulfide door de reactie met de aluminiumfolie en het bakpoeder. Je kunt het ook met soda doen. Dan gaat het nog sneller!
Ontdek en doe!
WAT HEB JE NODIG? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
50 gram bloem Water Vloeibare zeep (afwasmiddel) 3 verschillende kleurstoffen die je in eten mag gebruiken Kom 3 plastic bekertjes Maatbeker Verfkwast
Er zijn verschillende manieren om verf te maken. In dit proefje maak je verf door water en bloem te mengen. Door het mengen van water en bloem krijg je een papje. Dit is de basis voor de verf. Door de zeep kun je de verf goed uitsmeren. Om de verf een mooie kleur te maken doe je er kleurstof bij. Nog een interessant weetje van conservator Jonathan Bikker van het Rijksmuseum: wist je dat rode verf van een speciale luis (cochinille) wordt gemaakt? Het rode pigment wordt uit de eitjes en het bloed gehaald. Dit wordt zelfs verwerkt in ons eten! Heb je nog steeds zin in een rood snoepje?
A B C D
A B C D
A B C D
Oopjen is een naam die nu niet meer voorkomt. Welke meisjesnamen had je in de Gouden Eeuw nog meer? Matje, Jannigje, Naatje, Mietje en Marritje. Botje, Smuukje, Gniert, Muikgen en Snaakje. Abstinentia, Azalea, Primavera, Obscura en Aroma. Badelog, Engeltruda, Heilewiga, Odilgard en Hobba. Het schilderij zit vol symboliek. Wat is NIET waar? Oopjen stapt naar Marten toe en Marten wijst met zijn handschoen naar Oopjen. Dat betekent dat ze bij elkaar horen. De handschoen van Marten betekent ook dat hij de baas is over zijn vrouw. Ze gaan in het zwart gekleed. Dat is omdat ze rouwen omdat er iemand is doodgegaan. Het schilderij is zo geschilderd om aan te geven dat Marten en Oopjen heel belangrijk zijn. Marten en Oopjen komen vlakbij de Nachtwacht te hangen, het beroemdste schilderij van Rembrandt. Wat is waar? Het schilderij is meerdere malen met messen kapot gesneden. Iemand heeft er een keer bijtend zoutzuur overheen gegooid. Een timmerman heeft er een keer een hamer doorheen laten vallen. A, B en C zijn allemaal waar.
Antwoord Strepen maar: Rijksmuseum en het Louvre!
D
Antwoorden Quiz: 1 B: Het schilderij dat hij hiervoor gebruikte bestaat nog steeds en hangt in de Dulwich Picture Gallery, London. A: De namen van D zijn ook echt, maar nog een stuk ouder. C: Het is juist feest. Ze zijn net getrouwd! D: Het is zelfs nog erger. Er is ook nog een heel stuk van afgezaagd, het schilderij is door verkeerde restauratie beschadigd geraakt en zo zijn er nog meer dingen misgegaan!
C
2 3 4
A B
Rembrandt kon zo goed schilderen dat hij er grappen mee uithaalde. Wat deed hij volgens sommigen? Hij schilderde zijn eigen bankbiljetten en betaalde daarmee. Hij zette een schilderij van een meisje in zijn raam, zodat voorbijgangers dachten dat er echt iemand uit het raam leunde. Hij schilderde vliegen op zijn doeken. De bezoekers in zijn atelier probeerden die er dan af te slaan. Hij schilderde monsters en hing die boven het bed van zijn vijanden.
Marten & Oopjen
27